Màxima aan de muur of je wijnglas op de wang van koningin Wilhelmina? Oranjesouvenirs van textiel bestaan al lang. In de tentoonstelling ´Voor vorst en vaderland´ zijn kleurrijke gedrukte gedenkdoeken te zien, naast het glanzend witte damast met ingeweven koninklijke portretten, vlaggen en kronen. Het museum toont bovendien fonkelnieuw damast ter gelegenheid van 200 jaar koninkrijk. Het tafelgoed ´Lowlands´ werd geweven in het TextielLab van het museum naar een ontwerp van Studio Formafantasma en is te koop in de TextielShop.
De geschiedenis van gedenkdoeken
Damasten tafellakens, hals- en zakdoeken of vlaggen waarop de portretten van onze vorsten en vorstinnen zijn afgebeeld. Ze worden vaak op de markt gebracht naar aanleiding van een feestelijke gelegenheid. Maar ook gedenkwaardige momenten als de vrijwording van Nederland in 1813 of de viering daarvan honderd jaar later zijn op stof vastgelegd. Als na de vrijwording van Nederland in 1813 de populariteit van de Oranjefamilie toeneemt, worden gedrukte doeken met afbeeldingen van ons vorstenhuis populair. Ze worden meestal gemaakt in rood of oranje. De groot formaat zakdoeken worden gebruikt als propaganda-items, door ze tijdens feestelijkheden als halsdoek te dragen. Het grootste aantal komt op de markt in 1898 bij de inhuldiging van de jonge prinses Wilhelmina tot koningin. Haar jubilea als vorstin 25 en 40 jaar later leveren nog veel meer textiele Oranjesouvenirs op, zoals een theemuts en fraai ontworpen tafeldamast.
Tot op de dag van vandaag worden er oranje gedenkdoeken gemaakt. Ter gelegenheid van de recente kroning van koning Willem Alexander bracht Vlisco in beperkte oplage een gedrukte doek uit met afbeelding van het nieuwe koningspaar.
Koninklijk tafelgoed
Als er vanaf de tweede helft van de 19de eeuw veel linnen- en damastweverijen in Noord-Brabant ontstaan, wordt de oude traditie om vorstenhuizen met damast te vereren in volle glorie voortgezet.
Vanaf die tijd maken de verschillende weverijen fraai tafelgoed, speciaal voor de Nederlandse vorsten en vorstinnen Willem III, Sophie, Emma, Wilhelmina, Juliana en Beatrix. Gelegenheden zoals een geboorte, huwelijk, kroning of jubileum zijn meestal de aanleiding.
In een aantal gevallen wordt het uitsluitend voor het koningshuis gemaakt, maar meestal zijn de gedenkdamasten gewoon te koop.
Wordt rond 1900 nog het portret van de vorstin ingeweven, de gedenkdamasten van na die tijd vertonen naast de traditionele oranjeboom, vaak lelies, de Nederlandse leeuw en tal van bloemen, takken en bladeren.
André Vlaanderen maakt rond 1900 sierlijke ontwerpen in Art Nouveaustijl. Hij krijgt van Koninklijke Weverij Van Dijk (Kodijko) in Eindhoven veel opdrachten voor koninklijke gedenkdoeken, maar ook voor het eeuwfeest van de Nederlandse onafhankelijkheid in 1913. Hierop staat de Nederlandse leeuw met zwaard en brandende toorts in de poten. Ook Kitty van der Mijll Dekker, die haar opleiding had genoten aan het vermaarde Bauhaus, ontwerpt voor Linnenweverijen E.J.F. van Dissel in Eindhoven enkele ‘koninginnendamasten’. De laatste in 1966. In de jaren 1970 moeten veel textielfabrieken hun deuren sluiten.
TextielLab
Textielindustrie is er nu in Nederland niet of nauwelijks meer. In het TextielLab van het TextielMuseum wordt nog wel volop spraakmakend tafelgoed gemaakt. Bij bepaalde feestelijke gelegenheden wordt zelfs nog gedenkdamast geweven. Daarmee zet het de traditie voort. Zo krijgt Jurgen Bey in 2005 de opdracht een ‘Koninginnedamast’ te
ontwerpen voor de jubilerende koningin Beatrix. Heel recent nog liet Margot Berkman damast uitweven ter gelegenheid van de troonswisseling.
Ook het damast van Studio Formafantasma werd vervaardigd in het TextielLab.
DamastWeverij
De tentoonstelling ‘Voor vorst en vaderland; gedenkdoeken’ is te zien in de sfeervolle DamastWeverij. Hier staan authentieke 19deeeuwse jacquardgetouwen, waar vroeger damast op werd geweven. Een film uit 1935 toont hoe dat gebeurde bij de NV Linnenfabrieken van Dissel & Zonen in Eindhoven.
In de DamastWasserij kun je nog steeds op verantwoorde wijze je tafelgoed laten wassen en opmaken. Hier wapperen oude en nieuwe damasten, die te drogen hangen na een grondige wasbeurt.
Uit de TextielShop
Ter gelegenheid van het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden 200 jaar geleden, ontwikkelde Studio Formafantasma een nieuw damast in 100% linnen. De twee Italiaanse ontwerpers van Formafantasma, die nu in Nederland wonen, baseren het ontwerp ‘Lowlands’ op herinneringen uit hun kindertijd. Op school leerden ze dat Nederland een land was, gebouwd onder zeeniveau. Het tafellaken toont 200 vissen zwemmend in de zee, omgeven door dijken met allerlei constructies voor de bemaling. Op de servetten zijn de overzeese gebiedsdelen afgebeeld.
Het damast is in het TextielLab geweven en wordt vanaf eind november in de TextielShop verkocht.
Naast het vele designdamast in de TextielShop, is er ook een speciale winteraanbieding. Het damast ‘Watercolours’ (50% linnen/ 50% katoen) van schilder Reinoud van Vught wordt met korting aangeboden.
De expositie is te zien van 30 november 2013 tot en met 23 november 2014
